Kresy

Kategoria: Historia – Kresy Rzeczypospolitej

Pogranicze pamięci, tożsamości i historii. Świat, który był – i który wciąż trwa w opowieściach.

Kresy – to słowo niesie ze sobą więcej niż tylko oznaczenie geograficzne. Dla jednych są mitem utraconej ojczyzny, dla innych – świadectwem wieloetnicznej rzeczywistości, gdzie mieszały się języki, religie, zwyczaje. Wspominane z nostalgią, ale też z bólem, Kresy Rzeczypospolitej to teren emocjonalnie naładowany: kraina wielowiekowego współistnienia, ale i konfliktów, przesiedleń, pęknięć historii.

W dziale „Historia – Kresy Rzeczypospolitej” Antykwariatu Szarlatan zgromadziliśmy książki, które podejmują temat dawnych ziem wschodnich I i II Rzeczypospolitej – Litwy, Białorusi, Ukrainy, Wołynia, Podola, Polesia, Wileńszczyzny, Lwowszczyzny i wielu innych terytoriów, które przez wieki były częścią wspólnego państwa lub wspólnej wyobraźni.

To literatura pogranicza – faktów i wspomnień, źródeł i opowieści, map i rodzinnych zdjęć. Książki o świecie, który nie mieści się w prostych granicach geopolitycznych, ale trwa w języku, archiwach, pamięci i kulturze.

---

Czym są Kresy?

W sensie historycznym „Kresy” oznaczały ziemie położone na wschodnich rubieżach państwa polskiego – w zależności od epoki: od Dźwiny i Dniepru po Dniestr, od Inflant po Pokucie. Były przestrzenią kontaktu i przenikania: katolicyzmu, prawosławia, judaizmu, islamu; języka polskiego, ruskiego, litewskiego, niemieckiego, jidysz i łaciny.

Książki zgromadzone w tej kategorii ukazują:

• historię polityczną i administracyjną tych terenów – od unii polsko-litewskiej, przez podziały wojewódzkie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, po zabory, II RP i zmiany granic po II wojnie światowej,

• życie codzienne mieszkańców – chłopów, ziemian, Żydów, inteligencji, duchowieństwa, urzędników, kupców, rzemieślników,

• strukturę wieloetniczną i wyznaniową – nieustanny dialog (lub konflikt) kultur, który tworzył wyjątkowy charakter Kresów,

• literaturę i pamięć kresową – wspomnienia, dzienniki, eseje, wiersze, archiwalne relacje,

• dramatyczne momenty XX wieku – represje sowieckie, pacyfikacje niemieckie, rzeź wołyńską, deportacje, sowiecką okupację i przymusowe wysiedlenia.

---

Zakres publikacji

Kategoria obejmuje:

• monografie i opracowania historyczne – przedstawiające dzieje regionów i miejscowości, zmiany administracyjne, struktury społeczne i gospodarcze,

• pamiętniki i wspomnienia – dawnych mieszkańców, zesłańców, repatriantów, uczestników walk niepodległościowych i ofiar represji,

• literaturę dokumentu osobistego – listy, relacje, dzienniki, świadectwa zebrane w formie zbiorów źródłowych lub wydawnictw regionalnych,

• albumy i fotografie – dokumentujące architekturę, krajobrazy, ludzi, pamiątki rodzinne,

• książki regionalistyczne – poświęcone miastom i miasteczkom (Lwów, Wilno, Grodno, Stanisławów, Tarnopol, Łuck, Krzemieniec),

• prace naukowe i popularyzatorskie – ukazujące Kresy jako fenomen kulturowy i historyczny.

To także książki o szkolnictwie, wojsku, sądownictwie, religii, sztuce, prasie i organizacjach społecznych działających na terenach kresowych.

---

Autorzy i świadkowie

Wśród autorów reprezentowanych w tym dziale znajdują się m.in.:

• Stanisław Vincenz – kronikarz Huculszczyzny, autor monumentalnego cyklu Na wysokiej połoninie,

• Melchior Wańkowicz – ze swoimi reporterskimi zapiskami i obserwacjami,

• Józef Czapski – eseista, malarz, oficer, świadek Katynia,

• Władysław Siła-Nowicki, Tadeusz Piotrowski, Bohdan Cywiński, Edward Kłosiński – autorzy relacji historyczno-dokumentalnych,

• Stanisław Sławomir Nicieja – popularyzator historii kresowych miast i nekropolii,

• oraz liczni autorzy książek wydawanych regionalnie, przez środowiska kresowe, towarzystwa pamięci, szkoły i instytuty historyczne.

---

Wydania i ich wyjątkowość

W zbiorze Antykwariatu Szarlatan znajdują się:

• książki wydawane przed wojną na terenach Kresów – rzadkie, często z unikalnymi pieczęciami, grafiką, notatkami właścicieli,

• publikacje emigracyjne – z Londynu, Paryża, Nowego Jorku, Chicago, Rzymu – wydawane przez polskie środowiska uchodźcze,

• książki z lat 60.–80. XX wieku – powstające w opozycji do obowiązującej wersji historii lub w niszowych seriach bibliotecznych,

• publikacje współczesne – dokumentujące losy rodzin, miejscowości, parafii, szkolnictwa i dziedzictwa kulturowego,

• albumy i wydawnictwa ikonograficzne – oparte na archiwaliach, fotografiach, mapach, planach miast, reprodukcjach dzieł sztuki.

---

Wartość poznawcza i emocjonalna

Książki o Kresach nie są jedynie zapisem przeszłości – są świadectwem złożonej, często tragicznej historii, która do dziś budzi emocje i kontrowersje. Ich lektura:

• ukazuje realia życia w wielokulturowym świecie, który nie mieści się w prostych schematach,

• pozwala zrozumieć kontekst relacji polsko-litewskich, polsko-ukraińskich, polsko-białoruskich i żydowsko-polskich,

• odsłania mechanizmy pamięci i zapominania – jak opowiada się o miejscach, które zniknęły z mapy,

• przypomina o losach rodzin, które musiały zostawić wszystko i ruszyć w nieznane – do Gliwic, Wrocławia, Gdańska, Olsztyna, Białegostoku.

Kresy to nie tylko terytorium – to osobna forma pamięci.

---

Dla kogo?

Kategoria „Kresy Rzeczypospolitej” zainteresuje:

• historyków, nauczycieli, studentów – jako źródło wiedzy i materiałów do pracy dydaktycznej,

• regionalistów i genealogów – szukających kontekstu dla losów własnych rodzin, miast, szkół i parafii,

• miłośników literatury wspomnieniowej i biograficznej – pełnej emocji, szczegółów życia codziennego i dramatów wojennych,

• kolekcjonerów – zainteresowanych wydaniami archiwalnymi, rzadkimi publikacjami lokalnymi, albumami z terenów dawnych województw,

• osoby związane z tożsamością kresową – które pielęgnują pamięć o pochodzeniu, korzeniach, miejscach dzieciństwa i dziedzictwie kulturowym,

• czytelników literatury pięknej i eseistycznej – w której Kresy bywają tłem, bohaterem, mitem, przestrzenią duchową.

---

Podsumowanie

Dział „Historia – Kresy Rzeczypospolitej” to miejsce, w którym historia staje się opowieścią – o ludziach, miastach, językach, wierzeniach, nadziejach i tragediach. To literatura na styku pamięci i dokumentu, poezji i statystyki, rozpaczy i piękna.

To książki dla tych, którzy nie pytają tylko: „co się wydarzyło?”, ale również: „co z tego pamiętamy – i dlaczego?”

Kategoria: Historia – Kresy Rzeczypospolitej
Dla tych, którzy wierzą, że historia nie kończy się na granicach – lecz trwa w opowieściach.